İç Kuvvetler
* Enerjilerini yerin içinden (mantodan) alan kuvvetlerdir.
* Yerkabuğunun şekillenmesinde olumlu etkiye sahiptirler (yapıcıdırlar).
* Yeni yer şekilleri oluştururlar (Dağlar, kıtalar).
1. OROJENEZ
(dağ oluşumu)
* Tortulanma ve birikim alanlarına “Jeosenklinal” alanları denir.
* Yan baskılar sonucu kıvrılarak oluşan dağlara “kıvrım dağları” denir. Bu dağlara “antiklinal”, alçak kesimlere ise “senklinal” denir.
* Ülkemizde kıvrım dağları 3. Jeolojik dönemde Alp Himalaya kıvrımlarının etkisi ile oluşmuştur (Kuzey Anadolu ve Toros Dağları)
* Kırılma ile oluşan dağlar ise daha çok Ege bölgesinde görülür. Yüksek kesimlere “horst”, alçak kesimlere ise “graben” denir.
* Horst Dağları: Aydın, Boz, Menteşe, Yunt, Madra.
* Graben Ovaları: Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes, Hatay çukurluğu.
2. EPİROJENEZ
(kıta-kara oluşumu)
* Yer kabuğunun yaylanma hareketidir. Geniş alanlı bir harekettir.
* Geniş alanlarda görülen bu hareket sonunda tabakalar kıvrılmaz, alçalır ve yükselir.
Oluşum Nedenleri:
1.
Dış Kuvvetler: Buzul çağında, buzulların ağırlık yapması ve alçalması,
erime sonucu ise yükselmesi sonucu ortaya çıkar (Kanada, İskandinav)
2. İç Kuvvetler: Karaların baskıları sonucu yükselme hareketidir. (Anadolu toptan yükselmiştir).
Deniz gerilemesi : Regrasyon,
Deniz İlerlemesi : Transgresyon.
3. VOLKANİZMA
* Dünya’nın iç kesimlerindeki magmanın yeryüzüne çıktığı yere VOLKAN denir.
* Volkan faaliyetlerinde çıkan malzemeler; katı, sıvı, gaz olmak üzere üç çeşittir.
Sıvı: LÂV,
Katı maddeler: KÜL, VOLKAN TÜFÜ,
Gazlar: KARBON, KÜKÜRT, AZOT bileşikleri.
1. Pasifik çemberi,
2. Akdeniz çemberi.
Türkiye’de Sönmüş Volkanlar:
a. Doğu Anadolu: Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan, Nemrut dağları.
b. İç Anadolu: KD - GB doğrultulu Erciyes, Melendiz, Hasan dağları, Karacadağ ve Karadağ’dır.
c. Güney Doğu Anadolu: Karacadağ.
d. Batı Anadolu: Kula platosu ile Uşak arasında 50 kadar küçük volkan konisi vardır. Tarihte buraya yanık bölge denmiştir.
e. Kuzey Batı Anadolu: Köroğlu dağlarında geniş volkanik örtüler.
4. DEPREMLER
Sismoloji: Deprem bilimi,
Sismograf: Deprem dalgalarını ölçen alettir.
Depremler üçe ayrılır:
1. Volkanik: Volkanik olaylar sonucu oluşur. Etki alanları dardır.
2. Göçme (karstik): Kayatuzu, jips gibi eriyebilen maddelerin bulunduğu yerde oluşan yer altı mağaralarının çökmesi ile oluşur. Etki alanı dardır.
3. Tektonik (Dislokasyon): Etki alanı geniş ve şiddetli olan depremlerdir. Depremin iç merkezine “hiposantr”, dış merkezine “episantr” denir.
Türkiye deprem bölgeleri:
KAF:İzmit körf-Aras Vadisi
BAF: Güney Trakya ve Batı Anadolu.
GAF: İskenderun körfe-zinden Van Gölü’ne gider.
YÜZEY ŞEKİLLERİ
DAĞLAR:
a. Genç Dağlar: 3.Jeolojik dönemde oluşmuş dağlardır. Vadiler derin, yamaçlar dik, yükselti ve eğim çok, şekiller sarp, sivri, serttir.
b. Eski Dağlar: 1. ve 2. Jeolojik dönemde oluşmuşlardır.
- Birikme ile: Volkan, Kumul, Moren.
- Aşınma ile: Peneplen kalıntısı tepeler.
- Tektonik: Kıvrılma ve kırılma ile. Toroslar ve Batı Anadolu dağları.
PLATOLAR:
Derin vadilerle yarılmış geniş düzlüklerdir.
Alçak Plato: Çatalca-Kocaeli platosu (100-200m),
Yüksek Plato: Erzurum-Kars platosu (1800-2000m).
- Birikme ile: Lavların birikmesi ile oluşur (Erzurum-Kars).
- Aşınma ile: Akarsu aşındırmasının son şekli olan peneplendir.
- Yükselme ile: Kıvrımlar arasında kıvrılmadan yükselen alanlardır. (Güney Doğu Anadolu).
OVALAR:
* Vadilerle derin yarılmamış düzlüklerdir.
* Alçak ovalar: Adana, Silifke, Yüksek Ovalar: Erzurum ve Yüksek Ova.
- Birikme ile: Tektonik çanaklarda alüvyonların birikmesi ile oluşur.
- Aşındırma ile: Akarsuların aşındırması ile oluşan hafif dalgalı düzlükler.
- Yükselme ile: Deniz veya göl diplerinin yükselmesi sonucu bir çanak oluşturması ile meydana gelir. Ergene, Konya.
